Sa matag tuig, atong gipaabot ang Oktubre 31 para sa mga costume, tam-is (treats), ug kalisang (spooks). Apan bisan sa kalingaw ug modernong mga tradisyon, pila ra gyud ang nakahibalo kung diin gikan ang mismong pulong nga “Halloween”? Dili kini gikan sa Hollywood, bai! Ang ngalan adunay lawom nga gamot sa kasaysayan ug relihiyon, nga nag-ugmad gikan sa daan na nga mga selebrasyon.
Gikan sa “All Hallows’ Eve”: Ang Pormula sa Ngalan
Ang pulong nga “Halloween” sa tinuod usa ka pinamubo (contraction) gikan sa Ingles nga termino nga “All Hallows’ Eve,” nga nagpasabot sa “Bisperas sa Tanan nga mga Santos.”
- “Hallow” nagpasabot og “santo” o “balaang tawo,” nga gikan sa Old English hālgian (himuong balaan).
- “Even” o “E’en” usa ka daan nga termino para sa “eve” o “gabii sa bisperas.”
Kini nga gabii, ang Oktubre 31, maoy bisperas sa Kristohanong kasaulogan nga gitawag og All Hallows’ Day (naila usab nga All Saints’ Day) sa Nobyembre 1. Kini nga adlaw gidedikar sa paghandom sa tanang santos ug mga martir sa Kristohanong pagtuo. Ang Halloween mao ang sinugdanan sa tulo ka adlaw nga paghandom sa mga Kalag, nga gitawag og Allhallowtide.
Ang Karaang Pista sa Samhain: Nipis nga Tabil
Apan ang istorya mas labaw pa ka daan sa Kristiyanidad. Ang tradisyon nagsugod pa sa liboan ka tuig ngadto sa usa ka karaang Celtic festival sa Ireland, Britain, ug amihanang France nga gitawag og Samhain (gilitok nga SAH-win).
- Ang Katapusan sa Ting-ani: Ang Samhain maoy timaan sa kataposan sa ting-ani (harvest) ug ang pagsugod sa ‘mas mangitngit’ nga bahin sa tuig—ang tingtugnaw. Kini giisip sa mga Celts isip sinugdanan sa bag-ong tuig.
- Ang Pagkaniipis sa Tabil: Ang mga Celts nagtuo nga sa gabii sa Samhain, ang utlanan tali sa kalibutan sa mga buhi ug sa kalibutan sa mga patay (kalag) mohubas o ‘nipis,’ nga nagtugot sa mga espiritu ug uban pang mga binuhat (sama sa mga fairies ug demons) nga makasuroy sa yuta.
- Costumes ug Kalayo: Aron pagpalayo sa mga daotang espiritu, ang mga tawo magdagkot og dagkong kalayo (bonfires) ug magsul-ob og mga costume, kasagaran gikan sa panit sa hayop, aron magtakuban o makig-uban sa mga espiritu ug dili mailhan.
Ang Paghiusa sa mga Tradisyon: Liturgical Mapping
Sa pagkaylap sa Kristiyanidad, ang Simbahan misulay sa pag-ilis o paghiusa sa mga paganong selebrasyon. Kini gitawag og liturgical mapping—ang pagbutang sa Kristohanong pista sa samang petsa sa karaang pista.
- Pormal nga Pagbalhin: Niadtong ika-8 nga siglo, si Pope Gregory III pormal nga mibalhin sa All Saints’ Day(All Hallows’ Day) ngadto sa Nobyembre 1. Ang katuyoan mao ang paghatag og Kristohanong pag-obserbar sa samang panahon sa Samhain.
- All Souls’ Day: Aron makumpleto ang paghandom, niadtong ika-10 nga siglo, gi-institusyon usab ang All Souls’ Day sa Nobyembre 2, nga gidedikar sa pag-ampo alang sa mga kalag sa mga namatay nga anaa sa purgatoryo.
- Souling: Ang modernong “Trick or Treat” naggikan usab sa “Souling” sa Medieval nga Uropa, diin ang mga kabus o bata mangayo og “Soul Cakes” (mga tinapay) bugti sa ilang pag-ampo alang sa mga kalag sa pamilya sa tagbalay.
Ang Lokal nga Koneksyon: Kalag-kalag ug Pangangaluluwa
Ang atong kaugalingong selebrasyon dinhi sa Pilipinas, ilabi na sa Visayas, nagpakita usab sa paghiusa sa mga kalibutan. Ang Kalag-kalag (gitawag usab og Undas) mao ang kinatibuk-ang panahon sa paghandom gikan Oktubre 31 hangtod Nobyembre 2, nga direktang naggikan sa Christian Allhallowtide. Kini nag-sentro sa pag-adto sa menteryo, paglimpyo sa lubong, pagdagkot og kandila, ug pagpangaon uban sa pamilya, usa ka tin-aw nga paghandom sa mga kalag.
Dugang pa, duna tay karaan nga kostumbre nga gitawag og Pangangaluluwa nga gihimo kaniadtong Oktubre 31. Sama sa Souling sa Medieval nga Uropa, kini naglambigit sa mga mang-aawit o grupo nga moadto sa mga balay sa gabii, mag-awit og mga himno (nga nagrepresentar sa mga kalag) bugti sa ilang limos (alms) o pagkaon.
Bisan gani ang simbolo nga Jack-o’-Lantern (ang kalabasa nga gi-ukab ug gi-dagkotan) adunay lawom nga kasaysayan sa Celtic Folklore. Nagsugod kini sa Ireland diin mga singkamas (turnips) ang gigamit, nga nagrepresentar sa nawala nga kalag nga ginganlag Stingy Jack. Ang mga Irish immigrants maoy nagdala niini sa Amerika ug didto nausab sa mas dako nga pumpkin (kalabasa).
Busa, ang atong Halloween karon usa ka talagsaon nga panagsagol—ang modernong kalingawan, mga elemento sa Celtic nga Samhain (sama sa pagsul-ob og costume ug ang tema sa mga espiritu), ug ang mga adlaw sa paghandom sa mga Kristohanong Santos ug mga Kalag.
Karon, sa matag higayon nga imong makita ang usa ka kalabasa o motingog og “Trick or Treat,” hinumdomi ang taas ug adunahan nga kasaysayan sa luyo sa maong ngalan, gikan sa karaang Samhain, sa All Hallows’ Eve, hangtod sa atong kaugalingong Kalag-kalag!
Photo from Jacq Hernandez
